Smoleński Stanisław (Zagłoba Smoleński) (1853–1889), lekarz balneolog, docent hydroterapii UJ. Ur. 26 VII w Grabienicach Małych w pobliżu Ciechanowa, był synem Józefa i Balbiny ze Smosarskich, młodszym bratem Macieja (zob.) i Władysława (zob.).
S. uczęszczał do gimnazjów kolejno w Pelplinie i w Chełmnie, gdzie zdał maturę. W l. 1873–4 studiował na Wydz. Filozoficznym, następnie na Wydz. Lekarskim UJ, który ukończył dzięki pomocy najstarszego brata, ks. Macieja Smoleńskiego (opiekuna po śmierci ojca) i uzyskał 3 III 1879 stopień doktora wszech nauk lekarskich. T.r. został wolontariuszem, później koasystentem w klinice chorób wewnętrznych Edwarda Korczyńskiego. W tym czasie opublikował m.in. Doświadczenia nad działaniem chlorku pilokarpinu („Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 75: 1879 nr 1, po angielsku „The Lancet” 1879), Trzy przypadki następstw ograniczonego przewłocznego zapalenia otrzewny i tkanki podotrzewnowej (tamże T. 76: 1880 nr 1, odb. W. 1880). Pod wpływem Korczyńskiego S. zainteresował się balneologią; był sekretarzem Komisji Balneologicznej Tow. Lekarskiego Krakowskiego w l. 1879–80 oraz w r. 1880 sekretarzem Komisji Sprawozdawczej tegoż Towarzystwa do „Jahresbericht über die Leistungen und Forschritte in der gesammten Medicin” wydawanego przez R. Virchowa i A. Hirscha w Erlangen. T.r. został asystentem Zakładu Fizjologii UJ u Gustawa Piotrowskiego, który wywarł znaczny wpływ na ukształtowanie się postawy naukowej S-ego jako balneologa i przyjęcie przez niego fizjologii jako podstawy terapii, m.in. w pracy Inhalacje rozpylonych płynów jako sposób wprowadzenia leków do miąższu płucnego. Studium doświadczalne („Przegl. Lek.” R. 19: 1880 nr 5, 6). Od 13 XII 1880 S. odbywał praktykę w zakładach zdrojowych w Styrii, początkowo w Fürstenhofie pod kierunkiem Jana Czerwińskiego, kierownika zakładu wodoleczniczego, od 1 V 1881 w Gleichenbergu. Od grudnia 1881 był lekarzem zdrojowym w Jaworzu (Ernsdorf) koło Bielska, a następnie kierownikiem zakładu wodoleczniczego w tym zdrojowisku. W Jaworzu powstało dzieło jego życia, pierwszy polski podręcznik z tej dziedziny balneologii – Hydroterapia (Kr. 1884, Kr. 1889), w którym odrzucił starą nazwę termoterapia, utrzymywaną przez J. Czerwińskiego i wprowadził nowe pojęcie w piśmiennictwie polskim – hydroterapii. Praca ta była prawdopodobnie podstawą jego habilitacji, którą uzyskał 18 VII 1885 i jako docent prywatny wykładał w Krakowie hydroterapię w l. 1887–90.
W r. 1889 S. został kierownikiem zakładu zdrojowego w Szczawnicy i opracował program jego modernizacji. Opublikował m.in. prace: Hydroterapia a suchoty płuc („Przegl. Lek.” R. 20: 1881 nr 16, 17), Uwagi nad hydroterapią niektórych nerwic oddechowych i zboczeń im pokrewnych („Medycyna” T. 15: 1887 nr 15), Zadania hydroterapii w schorzeniach serca („Wiad. Lek.” R. 1: 1887 i odb. Lw. 1887), Bericht über die Fortschritte der Balneologie in den polnischen Ländern mit besonderer Berücksichtigung des Kurwesens in Galizien während der letzten 5 Jahre („Jahrbücher der gesammten Medizin” 1887), Hydroterapia chorób rdzenia pacierzowego („Nowiny Lek.” R. 1: 1889 nr 2, 3, 4). Interesował się też historią medycyny: Fizyczne sposoby leczenia Korneliusza Celsa („Przegl. Lek.” R. 24: 1885 nr 27, 29, 30, 33) oraz słownictwem lekarskim W sprawie słownictwa lekarskiego („Medycyna” T. 11: 1883 nr 25). Ponadto współpracował z czasopismami: „The Lancet”, „Centralblatt für klinische Medizin” i „Wiener medizinische Blätter”. Był członkiem Tow. Lekarskiego Krakowskiego (od r. 1879), Tow. Lekarzy Śląskich, Tow. Lekarskiego Warszawskiego (od r. 1882), Spolku Lekařův Českých w Pradze (od r. 1884). Po zgonie żony i jednego z dzieci przeszedł silny wstrząs psychiczny, następnie zapalenie płuc. Zmarł 22 XII 1889 w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kw. Ac).
Z małżeństwa z Heleną z Babireckich (zm. 1889) pozostawił S. synów: Jerzego (zob.) oraz Tadeusza (zob.).
Fot. S-ego w zbiorach Katedry Historii Medycyny UJ; – Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; Kosiniński, Słown. lekarzów; Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX wieku, W. 1995 III; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa; Spis wykładów odbywać się mających w c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie z l. 1886/87–1889/90; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med.; – Ostrowska T., Polskie czasopiśmiennictwo lekarskie w XIX wieku (1800–1900), Wr. 1973; Pamiętnik jubileuszowy wydany ku uczczeniu dwudziestopięcioletniej działalności prof. Edwarda Sas Korczyńskiego przez byłych jego uczniów, Kr. 1900 s. 203–4, 221, 228–9, 239; Wierzbicka M., Władysław Smoleński, W. 1980 s. 9, 17; – Kron. UJ; Sprawozdanie ustępującego rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dra Edwarda Korczyńskiego z czynności w roku szkolnym 1889/90, Kr. 1890; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1881–1889; – Wspomnienia pośmiertne: „Ateneum” 1890 nr 1 s. 177, „Kłosy” 1890 nr 1281 s. 36–7 (A. Malinowski, fot.), „Przegl. Lek.” T. 28: 1889 nr 52 s. 642, „Przegl. Wet.” T. 5: 1890 nr 1 s. 28 (J. Szpilman), „Zdrowie” T. 6: 1890 nr 1 s. 30; „Roczn. Med. Pol.” z l. 1879–1889; – Nekrologi z r. 1889: „Czas” nr 292 s. 2, „Kur. Warsz.” nr 355 s. 5; – Arch. UJ: sygn. S II 462, S II 619, WF II 61, WL II 230–245, WL II 546.
Stanisław Zwolski